अल्जाईमर्श रोग : एक गम्भीर चुनौती

अल्जाईमर्श रोग (Alzheimer’s Disease) मस्तिष्कसँग सम्बन्धित एउटा गम्भीर रोग हो, जसलाई न्युरोडिजेनेरेटिभ (मस्तिष्क बिनाशकारी) रोग भनिन्छ। यसले बिस्तारै मस्तिष्कको कोशिका नष्ट गर्दै लैजान्छ र स्मरण शक्ति, सोच्ने क्षमता, भाषागत दक्षता, निर्णय गर्ने क्षमता जस्ता कुरामा असर पुर्‍याउँछ। यसलाई डिमेन्सिया (स्मृतिभ्रंश) को सबैभन्दा सामान्य कारण मानिन्छ।

सन् १९९४ मा Alzheimer's Disease International (ADI) ले पहिलोपटक “World Alzheimer’s Day” मनाउन थालेको हो। सन् २०१२ देखि हरेक सेप्टेम्बर २१ तारिखलाई औपचारिक रूपमा विश्व अल्जाईमर्श दिवसको रूपमा मनाउन थालिएको छ। यस दिवसले यस रोगबारे सचेतना जगाउने, रोगी र परिवारलाई सहयोग गर्ने, र समाजमा सहानुभूति बढाउने काम गर्छ। नेपालमा मात्रै करिब एक लाख जना मानिस अल्जाईमर्श वा डिमेन्सियाबाट प्रभावित भएको अनुमान गरिन्छ।

लक्षणहरू

अल्जाईमर्श रोग बिस्तारै सुरु हुन्छ र समयसँगै गम्भीर बन्दै जान्छ। यसको मुख्य लक्षणहरू यसप्रकार छन्:

• स्मरण शक्ति कमजोर हुनु, नयाँ कुरा चाँडै बिर्सनु।
• एउटै प्रश्न वा कुरा बारम्बार सोधिरहनु।
• सोच्ने र निर्णय गर्ने क्षमता घट्नु।
• योजनाबद्ध काम गर्न नसक्ने अवस्था।
• भाषागत समस्या, शब्द बिर्सनु वा कुरा गर्दा अड्किनु।
• समय र स्थानबारे भ्रम हुनु।
• दैनिक जीवनका सामान्य कार्य (खाना पकाउने, पैसा व्यवस्थापन) गर्न कठिनाई।
• व्यवहारमा परिवर्तन, चिडचिडोपन, उदासी, आक्रामकता वा डर बढ्नु।

कारणहरू

अल्जाईमर्श रोगको निश्चित कारण पत्ता नलागे पनि केही मुख्य कारणहरू यससँग जोडिएका छन्:

• उमेर: ६५ वर्षभन्दा माथिका व्यक्तिहरूमा बढी देखिन्छ।
• वंशानुगत कारण: परिवारमा अल्जाईमर्श भए सम्भावना बढ्छ।
• मस्तिष्कमा प्रोटिन असामान्यता (Amyloid र Tau)।
• जीवनशैली र स्वास्थ्य समस्या: उच्च रक्तचाप, मधुमेह, उच्च कोलेस्ट्रोल, धूम्रपान र अत्यधिक मदिरा सेवन।

उपचार र व्यवस्थापन

अल्जाईमर्श रोगको पूर्ण उपचार हालसम्म सम्भव छैन। तर, विभिन्न उपायहरूले रोगको प्रगति ढिलो गर्न सकिन्छ:

• औषधि: लक्षण नियन्त्रणका लागि प्रयोग गरिन्छ।
• मनोसामाजिक सहयोग: परिचारको साथ, नियमित दिनचर्या र सुरक्षित वातावरण आवश्यक हुन्छ।
• जीवनशैली सुधार: पौष्टिक खाना, व्यायाम, मानसिक सक्रियता (पढाइ, खेल, संगीत) उपयोगी हुन्छ।
• क्यारेगिभरको भूमिका: धैर्यपूर्वक सहयोग गर्ने, आत्मसम्मान जोगाउने र रोगीलाई सहज जीवन बिताउन मद्दत गर्ने।

रोकथामका उपाय

अल्जाईमर्श रोगलाई पूर्ण रूपमा रोक्न नसकिए पनि यसरी जोखिम घटाउन सकिन्छ:

• नियमित शारीरिक व्यायाम गर्नु।
• पौष्टिक आहार लिनु (Mediterranean diet जस्तै)।
• मानसिक सक्रियता बढाउनु (पढाइ, पजल खेल, सामाजिक सम्पर्क)।
• रक्तचाप, सुगर र कोलेस्ट्रोल नियन्त्रणमा राख्नु।
• धूम्रपान र अत्यधिक मदिरा सेवन नगर्नु।

निष्कर्ष

अल्जाईमर्श रोग एक बिस्तारै बढ्दै जाने मस्तिष्कसम्बन्धी रोग हो, जसले व्यक्तिको स्मरण शक्ति, सोच्ने क्षमता र दैनिक जीवनलाई गम्भीर असर पार्छ। यसको उपचार पूर्ण रूपमा सम्भव नभए पनि प्रारम्भिक चरणमै पहिचान गरेर औषधि, जीवनशैली सुधार र पारिवारिक सहयोगमार्फत रोगीलाई सहज जीवन बिताउन मद्दत गर्न सकिन्छ। नेपाल सरकारले समेत विपन्न नागरिक कोषमार्फत अल्जाईमर्श रोगीलाई उपचार खर्चका लागि १ लाख रुपैयाँसम्मको सहायता दिने व्यवस्था गरेको छ, जसले यस रोगसँग लड्न सहयोग पुर्‍याउँछ।