सुर्तीजन्य पदार्थको सेवन नगरौं

हरेक वर्ष मे ३१ तारिखमा "विश्व सुर्तीजन्य पदार्थ विरुद्धको दिवस" मनाइन्छ। यो दिवसको उद्देश्य जनमानसमा सुर्तीजन्य पदार्थका कारण हुने स्वास्थ्य जोखिमबारे चेतना फैलाउने र तिनको प्रयोग न्यूनीकरण गर्ने हो। नेपाल जस्तो विकासोन्मुख देशमा जहाँ जनस्वास्थ्य सेवामा अझै सुधार आवश्यक छ, त्यहाँ सुर्तीजन्य पदार्थको बढ्दो प्रयोग चिन्ताको विषय बनेको छ।

नेपालमा सुर्तीजन्य पदार्थको प्रयोग व्यापक छ। धूम्रपान (चुरोट, बीडी) मात्र होइन, नस (खैनी), सुर्ती, पानपराग, गुटखा, जस्ता चपाउने पदार्थहरू पनि प्रचलित छन्। किशोर–किशोरीदेखि वृद्धसम्म यो लतमा फसिरहेका छन्। केही सामाजिक तथा सांस्कृतिक मान्यता, साथीसंगीको दबाब, र सजिलै उपलब्धता यसका मुख्य कारण हुन्। केही मानिसहरू कामको थकान कम गर्न वा चिसो मौसममा तातो महसुस गर्न भन्दै सुर्तीजन्य वस्तु सेवन गर्छन्, तर तिनीहरूले त्यसले स्वास्थ्यमा पार्ने दीर्घकालीन असरको विचार गर्दैनन्।

विश्व स्वास्थ्य संगठन (WHO) का अनुसार हरेक वर्ष संसारभर ८० लाखभन्दा बढी मानिस सुर्तीजन्य पदार्थका कारण मृत्यु हुन्छन्। नेपालमा पनि प्रत्येक वर्ष हजारौँ मानिस क्यान्सर, मुटुका रोग, श्वासप्रश्वाससम्बन्धी समस्या, र मस्तिष्कघात जस्ता रोगबाट ज्यान गुमाइरहेका छन्, जसको मूल कारण सुर्तीजन्य पदार्थ हो। विशेषगरी निम्न आय भएका वर्गमा यसको असर बढी देखिन्छ, किनभने उपचार सेवामा उनीहरूको पहुँच सीमित हुन्छ।

यस्तो भयावह अवस्थालाई मध्यनजर गर्दै सरकारको भूमिका अत्यन्त महत्वपूर्ण हुन्छ। नेपाल सरकारले सुर्तीजन्य वस्तुमा कर बढाउने, सार्वजनिक स्थानमा प्रयोगमा प्रतिबन्ध लगाउने, चेतनामूलक कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने, विज्ञापनमा रोक लगाउने जस्ता उपायहरू अवलम्बन गर्दै आएको छ। यद्यपि, यसको प्रभावकारी कार्यान्वयन अझै चुनौतीपूर्ण देखिन्छ। खासगरी स्थानीय तहमा नियमनको अभाव, लागू गर्नेमार्फत कमजोर निगरानी, र शिक्षा प्रणालीमा स्वास्थ्य चेतनाको न्यून सहभागिता प्रमुख चुनौती हुन्।

तर सरकार मात्र होइन, व्यक्तिको आफ्नै चेतनशीलता पनि अत्यावश्यक हुन्छ। व्यक्ति स्वयंले सुर्तीजन्य पदार्थ सेवनबाट हुने हानिका बारेमा जानकारी राख्नुपर्छ। नियमित रूपमा स्वास्थ्य जाँच गराउने, परिवार र साथीसंगीको सहयोगमा लतबाट छुटकारा पाउने प्रयास गर्नुपर्छ। साथै, विद्यालय, क्याम्पस तथा कार्यक्षेत्रमा स्वस्थ जीवनशैलीको अभ्यास गरिनुपर्छ। स्वस्थ बानीहरू – नियमित व्यायाम, सन्तुलित आहार, योग वा ध्यानको अभ्यास – सुर्तीजन्य पदार्थको विकल्प बन्न सक्छ।

अन्त्यमा, सुर्तीजन्य पदार्थको लतले व्यक्ति, परिवार, समाज र राष्ट्रमा दीर्घकालीन नकारात्मक असर पार्दछ। यस्तो अवस्थामा "विश्व सुर्तीजन्य पदार्थ विरुद्धको दिवस" चेतनाको घण्टी हो, जसले हामीलाई सचेत बनाउँछ कि अब स्वस्थ जीवनशैलीतर्फ फर्किनु आवश्यक छ। सरकार, संस्था, विद्यालय, मिडिया र आम नागरिक सबै मिलेर मात्रै हामी सुर्तीमुक्त समाज निर्माण गर्न सक्छौं। यो हाम्रो स्वास्थ्य, भविष्य र पुस्ताको लागि सशक्त कदम हुनेछ।