भण्डारी- ओली  तिक्तता र अबको राजनीति

१. नेकपा एमालेको ऐतिहासिक परिप्रेक्ष्य

नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एकीकृत मार्क्सवादी-लेनिनवादी) — संक्षेपमा नेकपा एमाले — नेपालको प्रमुख वामपन्थी दल हो, जसको जड मूलत: २००६ सालमा नेकपा स्थापना हुँदै क्रमश: विभाजन र एकताको चक्रमा हुंँदै आएको छ। २०४८ सालको आमनिर्वाचनपछि एमाले देशको निर्णायक शक्ति बन्न पुग्यो। माधवकुमार नेपाल, मनमोहन अधिकारी, झलनाथ खनाल, केपी शर्मा ओलीजस्ता नेताहरूले पार्टीलाई वैचारिक र सांगठनिक ढाँचा दिन अहम् भूमिका खेलेका थिए।

२०५१ मा मनमोहन अधिकारीको नेतृत्वमा बनेको सरकार नेपालको पहिलो कम्युनिष्ट नेतृत्वको लोकतान्त्रिक सरकार थियो। पार्टीले सुदृढ सांगठनिक संरचना, जनपक्षीय एजेन्डा, र वैकल्पिक शासन प्रणालीको दावी गर्दै आएको छ।

२. नेकपा एमालेको पछिल्लो विभाजनका चरणहरू

एमालेमा गहिरो दरार सुरु भएको मुख्य मोड २०७७ सालमा थियो। तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी ओलीले संसद विघटन गरेपछि पार्टीभित्र विद्रोह सुरु भयो। माधव नेपाल र झलनाथ खनालको नेतृत्वमा नयाँ गुट जन्मियो, जुन अन्ततः नेकपा (एकीकृत समाजवादी) को रूपमा छुट्टियो।

विभाजनका प्रमुख चरणहरू:

• २०७७ माघ: संसद विघटन र पार्टीको विरोध
• २०७८ साउन: माधव नेपालको नेतृत्वमा नयाँ पार्टी दर्ता
• पछिल्लो चरण (२०७९–८१): भीम रावल, घनश्याम भुसाल, योगेश भट्टराई जस्ता नेताहरूको असन्तुष्टि र सार्वजनिक आलोचना

पार्टी अहिले "ओली नेतृत्वको UML" भनेर चिनिन्छ। सशक्त सत्तालोभ, असहिष्णु निर्णयशैली र आलोचना असह्य स्वभावले पार्टीको लोकतान्त्रिक चरित्रमा प्रश्न उठाइरहेको छ।

३. केपी शर्मा ओलीको योगदान र तानाशाही प्रवृत्ति

योगदानहरू:

• संविधान निर्माण प्रक्रियामा निर्णायक भूमिका
• बहुमतसहितको स्थिर सरकारको नेतृत्व
• राष्ट्रियता र स्वाभिमानको मुद्दामा कडा अभिव्यक्ति (नक्सा विवाद, MCC विरोध आदिमा)
• सडक, विमानस्थल, जलविद्युत् योजनाहरूमा योजना घोषणाहरू

तानाशाही प्रवृत्तिहरू:

• निर्णय प्रक्रिया गुटकेन्द्रित, आलोचकप्रति असहिष्णु
• संस्थागत संरचना भन्दा व्यक्ति-केन्द्रित शासनशैली
• संसद विघटन (दुईपटक)
• पत्रकार, पार्टीजन र आमजनतासँग आक्रामक शैली

४. २०८४ को निर्वाचन र एमालेको सम्भावित नारा र रणनीति

"अब त एमाले नै" वा "स्थायित्वका लागि फेरि ओली" जस्ता नाराहरू प्रयोग हुन सक्छन्। तथापि, यी नाराहरूको सार्थकता अब प्रश्नमा छ। किनभने:

• भित्री गुटबन्दी बढ्दो छ।
• जनता लोकतान्त्रिक असन्तुष्टिमा छन्
• वैकल्पिक शक्तिहरू (रास्वपा, स्वतन्त्रहरू) राजनीतिमा सक्रियताका साथ अगाडि बढीरहेका छन्।

२०८४ को निर्वाचनमा एमाले पुरानै शैली दोहोर्‍याउने कि वैकल्पिक एजेण्डामा जाला भन्ने अन्योल छ।

५. विद्या भण्डारी — ‘मदन पत्नी’ कि ‘राजनीतिक नायिका’?

पूर्वराष्ट्रपति विद्या भण्डारी नेकपा एमालेको पुरानो नेता मात्र नभई, मदन भण्डारीको पत्नी र "जनताकी राष्ट्रपति" को छविमा उदाएकी महिला हुन्। राष्ट्रपतिका रूपमा दोस्रो कार्यकाल सकिएपछि २०८१ मा उनी पुनः एमालेको सक्रिय सदस्यको रूपमा फर्किने चर्चा चल्न थाल्यो।

अहिलको विवाद — सदस्यता नविकरण नगर्ने निर्णय: पार्टी अध्यक्ष केपी ओलीले खुलेर पत्रकार सम्मेलन गरी विद्या भण्डारीको आलोचना गरे। भण्डारी पक्षबाट अहिलेसम्म स्पष्ट प्रतिक्रिया छैन, तर UML वृत्तमा विद्रोहको संकेत देखिँदैछ। सदस्यता नविकरण नगर्नु ओलीविरुद्ध "षणयन्त्र र  विद्रोह" को संकेत हो।

६. ओली–विद्या भण्डारी तिक्तता: वर्तमान र सम्भावित भविष्य

ओली र विद्या भण्डारीबीचको विवादले एमालेको मूल नेतृत्व तहमा गहिरो संकट निम्त्याएको छ। विद्या पक्षधर नेताहरू भीम रावल, घनश्याम भुसाल, रामकुमारी झाँक्री आदि संगठित हुन सक्छन्। एमालेभित्र अर्को चिरा पर्न सक्ने खतरा पनि बढिरहेको छ।

भविष्यका परिदृश्यहरू: विद्या भण्डारी स्वतन्त्र बौद्धिक राजनीतिको नेतृत्व गर्न सक्छिन्।‘नयाँ वाम मोर्चा’ गठन हुन सक्छ। ओली विरोधी गठबन्धनमा उनी नेतृत्व भूमिकामा पुग्न सक्छिन्।

७. वैकल्पिक गठबन्धन सम्भावना:

विद्या, हर्क, बालेन, माकुने, भीम, प्रचण्ड, रास्वपा मिलेर नयाँ शक्तिको निर्माण वा गठबन्धन समेत हुन सक्छ।

यो सम्भावित मोर्चाको आधारहरू:

• पुरानाप्रति असन्तुष्टि
• स्वतन्त्र उम्मेदवारहरूको उभार
• वैकल्पिक लोकतान्त्रिक आन्दोलनको खोजी

संभावित कार्यदिशा: विद्या भण्डारीको बौद्धिक नेतृत्वमा बालेन साह, हर्क साम्पाङ, रवि लामिछाने, माकुने, भीम रावल जस्ता पात्रहरूको गठबन्धन निर्माण हुन सक्छ। वैचारिक रूपमा "संविधान संरक्षण, राष्ट्रियता र सुशासन" मा केन्द्रित मोर्चा निर्माण हुन सक्छ।

८. नेपाली कांग्रेस र एमालेबीच नयाँ सन्तुलनको सम्भावना?

राजनीतिक अस्थिरता, सत्ता लालच र वैकल्पिक शक्तिहरूको आक्रोशले नेपाली कांग्रेस र एमालेको ‘राष्ट्रिय गठबन्धन’ को सम्भावना पनि सतहमा आउन थालेको छ।

संभावित कारणहरू:

• वैदेशिक शक्ति सन्तुलन (अमेरिका,भारत, बेलायत, चीन,रूस)  मिलाउनुपर्ने बाध्यता ।
• वैकल्पिक शक्तिलाई रोक्न पुराना दलबीच सामञ्जस्य
• मधेश, पहाड र आदिवासी जनजातिका प्रतिनिधित्वका नाममा चुनावी गठबन्धन

तर यस्तो गठबन्धनले जनताको असन्तुष्टि अझ चुल्याउने सम्भावना छ।

९. विदेशी चलखेल र कूटनीतिक दबाबहरू

• भारत: ओलीको कालमा भारत–नेपाल सम्बन्धमा चिसोपन र नक्सा विवाद
• हाल विद्या भण्डारीप्रति भारत सहानुभूति देखाइरहेको चर्चा 
• चीन: वाम गठबन्धन चाहन्छ
• ओली र प्रचण्डबीच मिलनको पक्षपाती
• विद्या भण्डारीप्रति विश्वास रहेको चर्चा
• अमेरिका: MCC लागू गर्न विद्या भण्डारीले ढिलो गरेको आरोप
• स्वतन्त्र लोकतान्त्रिक पात्रहरूको पक्षमा समर्थन
• रवि लामिछाने–बालेन समूहप्रति रुचि

१०. निष्कर्ष: अब के?

एमाले एउटा गम्भीर सङ्कटको दिशामा छ — जसको केन्द्रविन्दु ओली र विद्या भण्डारीको तिक्तता हो।

विद्या भण्डारीको निर्णयले नयाँ राजनीतिक लहर निम्त्याउन सक्छ। स्वतन्त्र, राष्ट्रवादी, सामाजिक न्याय केन्द्रीत गठबन्धन उदाउन सक्छ। शक्तिराष्ट्रहरूको चासोले नेपालभित्र सत्ता समीकरणलाई अझ प्रभावित पार्न सक्छ।

लेखक अर्याल नेकपा एमाले  स्याङ्जाका जिल्ला कमिटी सदस्य हुनुहुन्छ ।