नेपालमा बढ्दो प्लास्टिक प्रदूषण: चुनौती र समाधान

हालका वर्षहरूमा नेपालमा प्लास्टिकको प्रयोग अत्यधिक बढिरहेको छ। प्लास्टिकका झोलाहरू, बोतलहरू, खाद्य पदार्थ प्याक गर्ने सामग्रीहरूजस्ता वस्तुहरू दैनिक जीवनमा आवश्यकजस्तै बनेका छन्। यद्यपि यिनको अति प्रयोगले वातावरणमा गम्भीर असर पारिरहेको छ। प्लास्टिक नन-बायोडिग्रेडेबल (नबिग्रिने) भएकाले यो माटो, पानी र हावामा लामो समयसम्म रहन्छ। यसले माटोको उर्वराशक्ति घटाउँछ, जलमार्ग अवरुद्ध हुन्छन्, पशुपंक्षीले खान खोज्दा ज्यानसमेत जान सक्छ।

प्लास्टिक प्रदूषण नियन्त्रण गर्न विभिन्न उपायहरू अवलम्बन गर्न सकिन्छ। सबैभन्दा पहिले, प्लास्टिकको प्रयोग घटाउने अभियान चलाउनु आवश्यक छ। पुनः प्रयोग गर्न मिल्ने झोला, धातु वा काँचका सामग्रीहरूको प्रयोगलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ। स्थानीय निकायले प्लास्टिकको उत्पादन, आयात र वितरणमा कडाइ गर्नुपर्छ। प्लास्टिकजन्य फोहोरलाई छुट्टै संकलन गरेर रिसाइकल गर्ने प्रबन्ध मिलाउनुपर्छ।

स्थानीय सरकारहरूको भूमिका यहाँ अत्यन्त महत्वपूर्ण हुन्छ। उनीहरूले प्लास्टिकजन्य वस्तुमा कर लगाउने, सस्तो विकल्प उपलब्ध गराउने, सचेतनामूलक कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने, प्लास्टिकको प्रयोग गर्नेलाई जरिवाना तिराउने जस्ता नीति बनाउन सक्छन्। साथै, स्थानीय स्तरमै प्लास्टिक प्रशोधन केन्द्र स्थापना गरेर रोजगारीको अवसरसमेत सिर्जना गर्न सकिन्छ।

यस अभियानमा नागरिकको भूमिका पनि महत्त्वपूर्ण छ। हरेक नागरिकले आफ्नो स्तरबाट प्लास्टिक कम प्रयोग गर्न, फोहोर छुट्याएर फाल्न, घरघरमै सचेतना फैलाउन सक्छ। केवल सरकारको प्रयासले मात्र समस्या समाधान हुँदैन, जबसम्म जनस्तरमै व्यवहार परिवर्तन हुँदैन।

विद्यालय र शैक्षिक संस्थाहरूले पनि विद्यार्थीहरूलाई बाल्यकालदेखि नै वातावरणप्रति उत्तरदायी बनाउने शिक्षा दिनुपर्छ। "Reduce, Reuse, Recycle" को अभ्यास विद्यालय स्तरमै गर्न सकिन्छ। विद्यार्थीहरू अभियानका प्रभावकारी सञ्चारकर्मी बन्न सक्छन्।

अन्ततः, प्लास्टिक प्रदूषण मानव स्वयंले सिर्जना गरेको समस्या हो, जसको समाधान पनि हामी आफैंले गर्नुपर्छ। यदि अहिले नै ठोस कदम चालिएन भने भविष्यमा यो समस्या विकराल रूप लिन सक्छ।